Mosaic là gì? Từ thời xa xưa, các dân tộc trên thế giới đã phát triển các phong cách nghệ thuật thủ công độc đáo và còn lưu truyền cho đến nay. Mosaic là một phong cách nghệ thuật thủ công xuất hiện từ hàng ngàn năm. Tuy nhiên, đó không chỉ là một hình thức nghệ thuật mà còn là di sản văn hóa và phản ánh lịch sử thế giới. Trong bài viết này, Miko Tech sẽ cùng bạn tìm hiểu về hình thức nghệ thuật này.
Mosaic là gì?
Mosaic (Nghệ thuật tranh khảm) là một kỹ thuật trang trí thủ công được thực hiện bằng cách sắp xếp các mảnh vật liệu nhỏ (tesserae) để tạo thành một tác phẩm nghệ thuật tinh tế, độc đáo.
Tesserae có thể được làm từ nhiều loại vật liệu khác nhau, bao gồm đá, gốm, thủy tinh, pha lê và thậm chí cả vỏ sò. Mosaic có thể được sử dụng để trang trí các bức tường, sàn nhà, đền thờ, cung điện và các tác phẩm nghệ thuật hoặc công trình kiến trúc khác. Quá trình tạo ra một tác phẩm mosaic đòi hỏi sự kiên nhẫn, tinh tế và khéo léo để ghép các tesserae lại thành một tác phẩm hoàn chỉnh.
Ngoài tính nghệ thuật, mosaic còn mang đậm giá trị lịch sử và văn hóa. Từ các cung điện cổ đại cho đến kiến trúc đương đại, tranh khảm đã mang lại cho các công trình này một vẻ đẹp vượt thời gian. Những tác phẩm mosaic nổi tiếng như bức Alexander Mosaic hay những bức tranh tại Vương cung thánh đường San Vitale không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là di sản văn hóa đáng trân trọng.
Lịch sử của nghệ thuật tranh khảm mosaic
Mosaic là một loại hình nghệ thuật độc đáo và có thể tạo ra những tác phẩm đáng kinh ngạc. Vậy loại hình nghệ thuật tuyệt đẹp này bắt nguồn từ đâu? Theo những gì đã được công bố, những bức tranh khảm cổ nhất được tìm thấy có niên đại từ thiên niên kỷ thứ 3 trước Công nguyên, tại một ngôi đền ở Lưỡng Hà. Mosaic thời cổ đại được làm từ đá, vỏ sò và ngà voi, hầu hết đều là các vật liệu có sẵn tại địa phương.
Điều đáng chú ý là những bức tranh mosaic tương tự đã được tìm thấy ở châu Mỹ, có niên đại ít nhất là 250 sau Công nguyên (và có thể trước đó) thuộc nền văn minh Maya. Các chủ đề phổ biến trong tranh khảm là các cảnh trong Kinh Thánh hoặc mô tả lại các vị thần và sự kiện trong Thần thoại Hy Lạp và La Mã. Cảm hứng của tranh Mosaic đôi khi cũng đến từ cuộc sống hằng ngày như những lễ hội, động vật,…
Tranh khảm Hy Lạp (Greek Mosaic)
Tranh khảm Hy Lạp tìm thấy ở một số vùng thuộc Hy Lạp và Macedonia được cho là những tác phẩm mosaic xuất hiện sớm nhất còn tồn tại cho đến ngày nay. Tranh khảm sàn nhà là loại hình tranh khảm phổ biến nhất tại Hy Lạp cổ đại vì chúng ít bị hư hại khi công trình sụp đổ. Nhiều tranh mosaic sàn nhà vẫn còn nguyên vẹn trong tàn tích đế chế Hy Lạp và trở thành những bằng chứng khảo cổ quan trọng.
Người Hy Lạp đã đưa nghệ thuật mosaic lên một cấp độ cao hơn, đặt nền tảng cho nhiều kỹ thuật phức tạp. Tranh mosaic Hy Lạp không chỉ được sử dụng trên sàn nhà mà còn trang trí cho đền thờ và biệt thự theo phong cách Hy Lạp hóa (Hellenistic). Tranh mosaic Hy Lạp thường mô tả hình ảnh các nhân vật trong thần thoại Hy Lạp, chẳng hạn như Medusa.
Tranh khảm La Mã (Roman Mosaic)
Người Hy Lạp chủ yếu sử dụng sỏi đen trắng để tạo ra tranh mosaic. Phải đến thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, kỹ thuật sử dụng tesserae mới trở thành tiêu chuẩn và nghệ thuật tranh khảm lan rộng đến các vùng khác nhau. Người La Mã với mong muốn tiếp thu nền văn hóa nghệ thuật Hy Lạp đã đưa nghệ thuật mosaic tinh xảo này để trang trí tường hoặc mái vòm.
Thành phố Pompeii đã khai quật được rất nhiều tác phẩm có niên đại từ thế kỷ thứ 2 hoặc 1 trước Công nguyên. Trong số đó, nổi tiếng nhất là bức tranh khảm “Battle of Issus” được tìm thấy tại Casa del Fauno vào năm 1831. Khi các đô thị bắt đầu phát triển sau này, tranh khảm được biến tấu sao cho đơn giản hơn để sản xuất nhanh chóng và đáp ứng nhu cầu trang trí nhà cửa.
Tranh khảm Kitô giáo (Christian Mosaic)
Năm 380 sau Công nguyên, Hoàng đế Theodosius I ban hành Sắc lệnh Thessalonica. Sắc lệnh này tuyên bố Kitô giáo theo giáo lý Nicea là tôn giáo chính thức của Đế chế La Mã. Sắc lệnh này không chỉ củng cố vị thế của Kitô giáo trong đế chế La Mã mà còn mở đường cho ảnh hưởng sâu sắc của nó đến lịch sử toàn cầu sau này.
Thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên, tranh mosaic trên tường trở nên phổ biến trong nghệ thuật La Mã. Tuy nhiên, khó mà xác định được tranh tường mosaic Thiên Chúa giáo bắt đầu xuất hiện từ lúc nào vì thiếu hụt bằng chứng. Thời kỳ đầu, nhà thờ Santa Costanza, kết hợp các chủ đề ngoại giáo với một số hình ảnh Thiên Chúa giáo. Lúc này, phong cách riêng biệt của Kitô giáo chưa được hình thành.
Đến thế kỷ thứ 5, tranh mosaic Kitô giáo phát triển và tạo ra một phong cách riêng biệt. Chúng sử dụng nhiều thủy tinh và màu sắc rực rỡ hơn để miêu tả các chủ đề tôn giáo một cách sống động. Các thành phố như Ravenna và Rome trở thành trung tâm của loại hình nghệ thuật này. Trong các nhà thờ, tranh mosaic được trang trí trên mái vòm và trên tường.
Tranh khảm Byzantine (Byzantine Mosaic)
Byzantine (còn gọi là Đông La Mã) là một đế chế hùng mạnh tồn tại từ thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ 15 sau Công nguyên. Byzantine đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn văn hóa Hy Lạp và La Mã sau khi Đế chế La Mã sụp đổ. Mặc dù tranh khảm Byzantine kế thừa từ các phong cách Hy Lạp và La Mã nhưng những người thợ thủ công đã đạt được những tiến bộ kỹ thuật quan trọng.
Mosaic Byzantine thường mô tả các chủ đề tôn giáo như Chúa Kitô, các vị thánh, Kinh thánh, hoặc các biểu tượng Kitô giáo. Tranh khảm Byzantine khác với tranh khảm La Mã ở chỗ nó tập trung mô tả những thứ chúng ta không nhìn thấy – thế giới vô hình và thế giới tâm linh. Ngoài ra, tranh mosaic tinh xảo cũng được sử dụng để thể hiện quyền lực và uy thế của hoàng đế Byzantine lúc bấy giờ.
Vì sao mosaic lại mang sức hút nghệ thuật đến vậy?
Khi đã hiểu được nghệ thuật mosaic là gì rồi thì tại sao nghệ thuật tranh khảm lại có sức hút đến vậy?Mosaic là một hình thức nghệ thuật cổ đại đã tồn tại hàng ngàn năm và vẫn thu hút sự quan tâm của nhiều người đến ngày nay.
Lý do mà nghệ thuật mosaic vẫn có nhiều sức hút là bởi vì:
- Mang đến sự độc đáo và đa dạng: Mosaic tạo ra các tác phẩm bằng cách sắp xếp các mảnh gốm, đá, thủy tinh hoặc vật liệu khác thành các hình ảnh hoặc mẫu trên bề mặt. Điều này tạo ra một sự độc đáo và đa dạng về hình dạng, màu sắc và kết cấu. Mosaic có thể thể hiện các mô típ phức tạp, hình họa chi tiết hoặc cảnh quan tự nhiên. Sự đa dạng trong cách sắp xếp các mảnh ghép tạo cho mosaic một sức hút nghệ thuật khác biệt.
- Tính cốt lõi của vật liệu: Mosaic sử dụng các vật liệu tự nhiên như đá, gốm, thủy tinh, gương, vàng, bạc, và các vật liệu khác. Những vật liệu này có vẻ đẹp và tính chất độc đáo riêng, cho phép tạo ra những hiệu ứng ánh sáng và màu sắc đặc biệt. Sự kết hợp của các vật liệu này tạo nên một sự hòa quyện hài hòa và tạo điểm nhấn cho tác phẩm mosaic.
- Kỹ thuật phức tạp và công phu: Tạo ra một tác phẩm mosaic đòi hỏi sự kiên nhẫn, kỹ thuật cao và sự tập trung vào chi tiết. Người nghệ sĩ phải cắt, sắp xếp và gắn kết từng mảnh ghép nhỏ thành một hình tượng hoàn chỉnh. Quá trình này tốn nhiều thời gian và công sức, nhưng kết quả cuối cùng thường là một tác phẩm đẹp mắt và tỉ mỉ.
- Sự bền vững và lâu đời: Mosaic có thể tồn tại trong hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn năm nếu được bảo quản tốt. Vì sử dụng các vật liệu tự nhiên và kỹ thuật chắc chắn, mosaic thường có tính bền vững và kháng thời gian. Quá trình tạo ra một tác phẩm mosaic đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian và công sức. Nhưng điều này cũng có nghĩa là tác phẩm có thể được truyền tụng và được hưởng thức qua nhiều thế hệ.
Những yếu tố này cùng tạo nên sức hút nghệ thuật của mosaic. Từ sự độc đáo và đa dạng của hình dạng và màu sắc cho đến tính cốt lõi của vật liệu, kỹ thuật phức tạp và sự bền vững, mosaic là một hình thức nghệ thuật đáng chú ý và thu hút sự quan tâm của nhiều người.
Những vật liệu phổ biến được dùng cho nghệ thuật mosaic
Nghệ thuật Mosaic được tạo ra bằng cách sắp xếp các mảnh vật liệu nhỏ (tesserae) thành một hình ảnh hoặc thiết kế. Tesserae có thể được làm từ nhiều loại vật liệu khác nhau, mỗi loại có một đặc điểm riêng giúp các tác phẩm trở nên độc đáo.
Vỏ sò
Một số tranh mosaic thời tiền Columbus được tạo ra từ những mảnh vỏ sò nhỏ. Vỏ sò dễ dàng gắn vào đất sét và có thể tạo ra những hoa văn lặp lại đẹp mắt, tạo nên họa tiết tuyệt vời. Ngày nay, nghệ thuật mosaic vẫn được ưa chuộng nhưng thay vì sử dụng vỏ sò thì người ta thường dùng xà cừ – một chất liệu có nguồn gốc từ vỏ sò – có màu sắc óng ánh đẹp mắt.
Đá
Suốt thời kỳ cổ đại, đá là vật liệu chính được sử dụng trong nghệ thuật tranh khảm. Màu sắc tự nhiên của đá không chỉ ảnh hưởng đến những tác phẩm tranh khảm Hy Lạp thời kỳ đầu mà còn định hình bảng màu cho đến tận thời La Mã. Trong nghệ thuật trang trí kiến trúc Kitô giáo, đá vẫn được sử dụng nhưng với quy mô hạn chế hơn và chủ yếu tạo hiệu ứng đặc biệt.
Thủy tinh
Thủy tinh xuất hiện trong nghệ thuật mosaic từ thời kỳ Hy Lạp hóa (thế kỷ 3 đến thế kỷ 1 trước Công nguyên) nhờ khả năng tạo màu sắc không giới hạn. Tuy nhiên, đây không phải vật liệu được ưa chuộng khi làm tranh khảm sàn nhà vì chúng rất dễ vỡ. Với sự phát triển của tranh mosaic trên tường, thủy tinh dần thay thế đá nhờ khả năng tạo ra các màu sắc đa dạng.
Các vật liệu khác
Trong tranh mosaic Kitô giáo, tesserae có hình tròn hoặc hình bầu dục và làm từ xà cừ hoặc đá cẩm thạch. Đá quý cũng là một trong những vật liệu làm mosaic cổ xưa nhưng hiếm được sử dụng vì khá đắt đỏ. Trong số các vật liệu được sử dụng để làm tranh mosaic, gốm sứ là linh hoạt nhất. Ngày nay, gốm sứ vẫn được sử dụng trong khảm tranh hiện đại và là vật liệu phổ biến bên cạnh thủy tinh và đá.
Các phương pháp khảm Mosaic
Mosaic là một kỹ thuật trang trí đã có từ hàng ngàn năm trước. Mosaic có thể được sử dụng để trang trí nhiều bề mặt khác nhau như sàn nhà, tường, trần nhà, đồ nội thất, thậm chí cả đồ trang sức. Có nhiều phương pháp làm tranh mosaic khác nhau:
Phương pháp trực tiếp
Phương pháp trực tiếp là cách phổ biến nhất để tạo tranh mosaic, một phần vì nó dễ thực hiện nhất. Phương pháp này được thực hiện bằng cách dán trực tiếp các vật liệu lên bề mặt nền. Sau đó, bạn có thể dùng vữa để lấp khoảng trống giữa các mảnh tesserae. Phương pháp này rất phù hợp với những tác phẩm khảm cỡ nhỏ hoặc cho người mới bắt đầu.
Phương pháp gián tiếp
Phương pháp gián tiếp được thực hiện bằng cách đặt các tesserae úp mặt xuống trên một lớp nền tạm thời và cố định chúng bằng keo tan trong nước. Sau khi hoàn thành, bạn có thể chuyển tác phẩm mosaic đến vị trí cố định, gỡ bỏ lớp nền tạm thời và rửa sạch keo dán. Phương pháp này rất hữu ích khi bạn không thể làm việc trực tiếp tại vị trí lắp đặt cuối cùng.
Phương pháp gián tiếp kép
Phương pháp gián tiếp kép là phương pháp khó nhất trong ba phương pháp tạo tranh mosaic. Phương pháp này đòi hỏi sự tỉ mỉ và cẩn thận cao độ. Trong phương pháp này, bạn đặt các tesserae úp mặt lên trên một lớp nền tạm thời như giấy dán, giấy có keo dính sẵn hoặc bột trét.
Sau khi hoàn thành tạo hình, bạn cần phủ thêm một lớp nền tương tự lên mặt sau của tác phẩm mosaic. Tiếp theo, bạn gỡ bỏ lớp nền tạm thời ban đầu, đảm bảo không có tesserae nào bị rơi ra. Cuối cùng, bạn ấn các tesserae vào vữa và gỡ bỏ lớp nền tạm thời trên cùng.
TÌm hiểu thêm về khái niệm: Artwork là gì? Tổng quan về khái niệm, các loại hình và lưu ý
Lời kết
Nghệ thuật mosaic đã tồn tại từ hàng ngàn năm và vẫn giữ được sức hấp dẫn cho đến ngày nay. Từ các tác phẩm cổ đại trên tường thành phố Pompeii cho đến những tác phẩm đương đại đầy sáng tạo, mosaic là một nghệ thuật trang trí đầy ấn tượng. Mong rằng bài viết trên của Miko Tech đã giúp bạn hiểu được mosaic là gì và lịch sử của loại hình nghệ thuật này.
Ý Nhi tốt nghiệp Đại học Kinh tế TP.HCM và có hơn 2 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực sáng tạo nội dung. Trong quá trình làm việc, Ý Nhi có kinh nghiệm sáng tạo nội dung trong nhiều lĩnh vực như công nghệ, thể thao điện tử, marketing, SEO,…
